2011 год выдаўся нялёгкім. Свет у які раз увайшоў у паласу эканамічнай і палітычнай нестабільнасці. Але распрацоўка і развіццё вольнага ПЗ не застапарылася, і дадзены агляд галоўных падзей у свеце FOSS атрымаўся даволі значным.

Ядро Linux

Цэнтрам распрацоўкі сучаснага вольнага ПЗ па-ранейшаму з'яўляецца ядро Linux. У гэтым годзе святкаваўся 20-гадовы юбілей праекта. 25 жніўня ў 1991 годзе студэнт Хельсінкскага універсітэта Лінус Торвальдс размясціў у адной з usenet-груп паведамленне аб распрацоўцы сваёй версіі аперацыйнай сістэмы minix, якая ў далейшым атрымала назоў Linux. І на сённяшні дзень ядро Linux працуе практычна на любым кампутарным абсталяванні, пачынаючы з высокапрадукцыйных станцый і заканчваючы смартфонамі.

У гонар 20-годдзя праекта Торвальдс прыняў рашэнне аб змене бягучай нумарацыі ядра. І аўторак 21 ліпеня 2011 года таксама можна лічыць ужо гістарычнай датай: у гэты дзень на свет з'явіўся рэліз Linux 3.0.

Ніякіх кардынальных змяненняў у трэцяй версіі ядра, у параўнанні з галінай 2.6, няма. Па сутнасці, Linux 3.0 - гэта Linux 2.6.40. Аднак і зводзіць змену нумара да фармальнай юбілейнай прычыны было б не зусім правільным. Трэцяя версія з'явілася ў выніку дзесяцігадовай эвалюцыі галінкі 2.6, і за гэтыя гады ў ядро была ўнесена вельмі вялікая колькасць новаўвядзенняў і функцый. А колькасць рана ці позна пераходзіць у новую якасць.

Таксама надоўга запомніцца і тое, што хакеры таксама вырашылі, калі так можна сказаць, павіншаваць супольнасць распрацоўнікаў ядра Linux з 20-годдзем, што выявілася ва ўзломе сервераў інфраструктуры kernel.org. У выніку нават Лінусу Торвальдсу на час рамонту гэтай інфраструктуры прыйшлося часова туліцца з Git-рэпазітаром ядра на агульным хостынгу адкрытых праектаў Github.

Дыстрыбутывы

У гэтым годзе, як і раней, дыстрыбутывы GNU/Linux найбольш запатрабаванымі былі на серверах. І як і раней, сярод камерцыйных серверных дыстрыбутываў баль правілаў Red Hat Enterprise Linux, а сярод бясплатных - CentOS і Debian. Аднак у гэтым годзе назіраецца рэзкі ўсплёск цікавасці і да сервернага варыянту Ubuntu.

Напрыклад, згодна з даследаваннямі W3Tech, Ubuntu з'яўляецца адзінай сервернай АС, якая павялічвае сваю долю на рынку вэб-сервераў за апошні год. І ў дадзеным выпадку сярод вэб-сервераў Ubuntu ўжо абагнала RHEL.

Што ж тычыцца дыстрыбутываў GNU/Linux агульнага прызначэння, то і тут асноўным ньюсмэйкерам была сістэма Ubuntu. У гэтым годзе гэты дыстрыбутыў перажываў значныя змены, самым галоўным з якіх быў пераход на фірмовы інтэрфейс Unity. Гэта нововедение выклікала вялікі рэзананс сярод карыстальнікаў гэтага дыстрыбутыва. Аднак, варта прызнаць, што ў цэлым станоўчая адзнака пераважала над адмоўнай.

Такім чынам, Canonical мае ў сваім распараджэнні не проста асобны дыстрыбутыў, а комплекснае рашэнне, што аб'ядноўвае і працоўныя станцыі і сервера. Мала таго, Марк Шаттлворт мае намер у будучыні пашырыць магчымасці Ubuntu і для мабільных платформаў, аж да смартфонаў.

Нарэшце ў канцы жніўня аб'явіўся дыстрыбутыў Mandriva 2011 з кодавым назовам Hydrogen. Гэта знамянальная падзея ў гісторыі некалі папулярнай сістэмы. Цяперашні выпуск Mandriva 2011 - гэта першы "рускі" выпуск сістэмы, У 2010-м буйную долю ў Mandriva набыў інвестыцыйны фонд NGI, за якім стаяць расійскія камерцыйныя структуры.

І вядома ж, нягледзячы на поспехі GNU/Linux, не варта забываць і пра сямейства аперацыйных сістэм BSD. Супольнасці распрацоўнікаў гэтых сістэм у гэтым годзе ў планавым парадку абнавілі свае праекты.

"Хмары"

"Хмарныя" вылічэнні ў гэтым годзе працягваюць заваёўваць сваіх прыхільнікаў нават з ліку былых непрыяцеляў.У 2010 годзе яшчэ знаходзіліся кіраўнікі буйных IT-карпарацый, як, напрыклад, Лары Элісан, што называлі дадзеныя тэхналогіі "лухтой, ідыятызмам і вар'яцтвам". Аднак ужо ўвосень гэтага года той жа Лары Элісан прадстаўляў аперацыйную сістэму Oracle Solaris 11 як "Першую хмарную АС".

Раней, у часы Sun, Solaris была адкрытай сістэмай. Аднак з пераходам у рукі Oracle палітыка развіцця гэтай сістэмы была зменена. Праўда, ў кампаніі абяцаюць у далейшым адчыніць код адзінаццатай версіі. Таму Solaris 11 будзем пакуль лічыць ўмоўна-адкрытым ПЗ.

З рэальнага адкрытага ПЗ, прызначанага для "хмарных" датацэнтраў, я б у гэтым годзе вылучыў развіццё сістэмы для стварэння "хмарных" сэрвісаў OpenStack. Гэта параўнальна новая "хмарная" платформа. Яна з'яўляецца аналагам Eucalyptus. Функцыянальна OpenStack рэалізуе магчымасці сэрвісу Amazon EC2. У яе распрацоўцы ўдзельнічаюць агенцтва NASA, а таксама Intel, AMD, Dell і яшчэ некалькі вядомых кампаній.

OpenStack - рашэнне ўзроўню IaaS, якое прызначана для разгортвання прыватных і публічных "хмарных" інфраструктур. У гэтым годзе Марк Шаттлворт прыняў рашэнне развіваць "хмарную" інфраструктуру Ubuntu менавіта на аснове OpenStack.

Мабільны сектар

У дачыненні да мабільных сістэмах у гэтым годзе ў прыхільнікаў вольнага ПЗ былі прычыны і для радасці, і для расчараванняў. У першую чаргу шмат было надзей на кампанію Nokia і сістэму MeeGo. Аднак у самы адказны момант фінскі гігант тэлефоннай прамысловасці рэзка змяніў стратэгію развіцця, пераключыўшыся на сістэму Windows Phone 7.

І хоць у далейшым была выпушчана адна мадэль "мігафона" Nokia N9, надвор'я ў мабільным сектары гэтая мадэль не зрабіла. Як мы адзначалі ў адным з аглядаў, прычынай няўдач сістэм MeeGo, WebOS і іншых мабільных платформаў з'яўляецца адсутнасць развітой экасістэмы ў выглядзе развітых дадатковых спецыяльных інтэрнэт-сэрвісаў і сэрвісаў распаўсюджвання кантэнту. Такімі развітымі экасістэмамі валодаюць пакуль толькі мабільныя прылады на базе iOS і Android.

Linux-платформа Android у гэтым годзе займала перадавыя пазіцыі ў мабільным свеце, адначасна вырашаючы шматлікія свае праблемы, у тым ліку і з адкрытасцю. Праблемы "Андроіда" як вольнага ПА вядомыя даўно: гэта ліцэнзія Apache 2.0, што дазваляе вытворцам смартфонаў не публікаваць ўласныя мадыфікацыі, наяўнасць зачыненых бінарных элементаў у ядры сістэмы, прапрыетарныя прыкладанні Gmail, Maps і інш Аднак, на думку гуру і заснавальніка руху вольнага ПЗ Рычарда Столмэна, Android - гэта вялікі крок насустрач кантраляванымі карыстальнікамі тэлефонам і свабоднаму мабільнаму софту.

Рабочыя асяроддзя

Самы вялікі шум выклікала з'яўленне ў гэтым годзе новых працоўных асяроддзяў GNOME 3 і Ubuntu Unity. Гэтыя новыя графічныя абалонкі прыўнеслі шмат новых канцэпцый у традыцыйны карыстальніцкі інтэрфейс. Адпаведна гэтую навізну не прызнала некаторая частка карыстальнікаў.

Як мы і прадказвалі, з GNOME 3 паўтараецца тая ж сітуацыя, што ў свой час з KDE 4. Сітуацыя паўтарылася аж да дэманстратыўнага сыходу Лінуса Торвальдса з "Гнома", які, як мы памятаем, у свой час раскрытыкаваў KDE і перайшоў на GNOME, а ў гэтым годзе раскрытыкаваў GNOME і перайшоў на XFCE.

Вэб

А тым часам гэты год стаў чарговым этапам развіцця вэб-інтэрфейсаў, і на гарызонце замаячылі браузэрныя аперацыйныя сістэмы, у якіх браўзэр з'яўляецца карыстальніцкім інтэрфейсам. Гэтым летам пачалося практычнае ўкараненне на некаторыя мадэлі наўтбукаў браузэрнай аперацыйнай сістэмы Google Chromium OS.

Нельга сказаць, каб наўтбукі з Chromium OS вырабілі рэвалюцыю ў індустрыі. Але сама ідэя набыла шмат сваіх прыхільнікаў. У тым ліку - і ў асяроддзі распрацоўнікаў браўзэра Firefox, які ў гэтым годзе адзначыўся пераходам на кароткатэрміновы рэжым выхаду новых версій.

Удзельнікі супольнасці mozilla.dev.platform анансавалі стварэнне аперацыйнай сістэмы на базе браўзэра Firefox пад назовам Mozilla B2G. Гэтая аперацыйная сістэма будзе аналагічная Google Chrome OS. А адзнакай B2G ад Chrome OS будзе яе нацэленасць на мабільныя прылады - смартфоны, планшэты і г.д.

Інтэрнэт-праекты

На новую стадыю ў гэтым годзе перайшло развіццё свабоднай размеркаванай сацыяльнай сеткі Diaspora, якая дазваляе кожнаму стварыць свой уласны Google +. Зараз функцыянальнасць гэтай сеткі ўзмоцнена тэстуецца. Паводле статыстыкі, на канец года адкрыта каля сто сервераў "Дыяспары", на якіх зарэгістравана каля мільёна тэстыравальнікаў.

На жаль трагічна пайшоў з жыцця галоўны ідэолаг гэтага праекта Ілля Жытомірскі. І такая страта можа значна запаволіць і без таго нялёгкую распрацоўку Diaspora да фінальнага рэлізу.

Яшчэ адны цікавым размеркаваным вольным інтэрнэт-праектам варта назваць першую версію размеркаванай сістэмы пошуку YaCy, якую прадставіў еўрапейскі фонд вольнага праграмнага забеспячэння (FSFE). У рамках гэтага праекта створана адкрытая рэалізацыя пошукавага механізму, які працуе на аснове канцэпцыі пірынгавых сетак P2P.

Праект толькі набірае абароты, таму казаць аб рэальных выніках рана. Наступны год для YaCy стане вызначальным.

Офіс

Бягучы год у галіне адкрытага оффіснага ПЗ вызначаўся далейшым развіццём раздвойвання праекта OpenOffice, калі ў пазамінулым годзе ад яго аддзяліўся форк LibreOffice. LibreOffice за гэты год стаў улюбёнцам публікі, на яго выкарыстанне перайшлі практычна ўсе буйныя дыстрыбутывы.

Што ж тычыцца OpenOffice, то кампанія Oracle, якой фармальна належыў гэты офісны праект пасля куплі Sun, вырашыла пазбавіцца ад маладаходнага актыву і перадала зыходны код праекта фонду Apache. У цяперашні час код OpenOffice.org перанесены ў інкубатар Apache, дзе ён правяраецца на легальнасць.

Перадача кода OpenOffice супольнасці Apache робіць немагчымым ў бліжэйшы час аб'яднанне праектаў OpenOffice.org і LibreOffice, паколькі прынцыпы распрацоўкі, прынятыя ў супольнасці Apache, іх мадэль ліцэнзавання, а таксама правілы зацвярджэння новых удзельнікаў моцна адрозніваюцца ад нормаў, прынятых у Document Foundation. Хаця, магчыма, у гэтым і заключаецца галоўная "хітрасць" Лары Элісана.

Прадакшн

Прадакшн, як працэс стварэння творчых праектаў, на платформе GNU/Linux стаў у гэтым годзе больш зручным і вясёлым заняткам. У снежні свет ўбачыла адна з самых значных версій 3D-рэдактара Blender. У версіі 2.61 з'явілася шмат цікавых функцый, якія падымаюць на новы ўзровень працэс стварэння трохмернай графікі, анімацыі, рэндэрынгу, постапрацоўку відэа, а таксама стварэння інтэрактыўных гульняў.

Важнай падзеяй года можна лічыць з'яўленне першай стабільнай версіі OpenOctaveMidi. Гэта ПЗ адносіцца да прафесіанальнага музычнага софту, якога ў свеце GNU/Linux яшчэ не дастаткова шмат, каб задаволіць усе патрэбы музыкаў. OpenOctaveMidi - гэта лічбавая музычная праграмная студыя. Яна прызначана для кампазітараў, пішучых аркестроўкі з выкарыстаннем буйных камерцыйных бібліятэк сэмплаў накшталт VSL.

З карысных праектаў, якія перараслі ўзровень "Just for Fun" і ператварыліся ў стандартны сродак вырашэння некаторых задач, можна адзначыць праграму для лічбавага малявання MyPaint, першую стабільную версію якой пасля шасці гадоў працы распрацоўнікі прадставілі ў гэтым годзе.

Гульні і забавы

Джон Кармак, адзін з галоўных распрацоўнікаў серыі культавых гульняў Doom, Quake, Castle Wolfenstein, у гэтым годзе ўрачыста адкрыў зыходнікі гульнявога рухавічка Doom 3. Кармак вядомы як энтузіяст адкрытага коду. Таму ён таксама ў чарговы раз заклікаў астатніх распрацоўнікаў прытрымлівацца прыкладу id Sotware і апублікаваць коды сваіх старых гульняў.

Хацелася б, каб гэты заклік пачуў, напрыклад, Сяргей Грыгаровіч, кіраўнік праекта S.T.A.L.K.E.R. Як ужо вядома, адраджэнне гэтай гульні на камерцыйных пачатках не адбудзецца. Дык чаму б і не адкрыць зыходнікі S.T.A.L.K.E.R усім жадаючым?

Грамадская жыццё

У Рэспубліцы Беларусь і ў гэтым годзе адбылася ўжо традыцыйная сустрэча прыхільнікаў вольнага ПЗ "Linux Vacation/Eastern Europe". Як і ў мінулыя гады, яна адбылася летам недалёка ад Гродна, на адной з турыстычных баз.

Героем канферэнцыі 2011 стаў Алег Байцоў за даклад "Арганізацыя праграмнай абароны ад DDoS-нападаў". А прыз сімпатый аўдыторыі атрымаў Іван Куцень за даклад аб распрацоўцы і прымяненні plug-кампутараў.

Міхаіл АСТАПЧЫК