Практычна ўсе кампутарныя выданні і сайты не прайшлі міма навіны аб 30-гадовым юбілеі IBM PC, што адбыўся 12 жніўня. Гэты персанальны кампутар, выпушчаны IBM ў 1981 годзе, аказаў велізарны ўплыў на развіццё камп'ютэрнай індустрыі ў цэлым, ператварыўшыся ў апошнія дзесяцігоддзі нават у сімвал гэтай індустрыі. Але важна яшчэ і тое, што IBM PC ўвасобіла ў сабе прынцыпы адкрытасці, стаўшы самым паспяховым персанальным кампутарам з адкрытай архітэктурай. Таму з нагоды юбілею лічу магчымым на час пакінуць пытанні вольнага ПЗ і на прыкладзе IBM PC пагаварыць пра гісторыю і далейшыя перспектывы адкрытых архітэктур ў галіне hardware.

Эпоха IBM PC

12 жніўня 1981 года кампаніяй IBM быў прадстаўлены свой уласны варыянт персанальнага кампутара IBM PC 5150-001 (Personal Computer - персанальны кампутар). Аматары даунгэейда, якія ёсць нават і сярод аўтараў "Камп'ютэрных Вестак", павінны ведаць і памятаць канфігурацыю першага ў гісторыі IBM PC:

• Працэсар Intel 8088 4.77 МГц
• АЗП ад 16 да 256 Кб
• Магчымасць дўсталявання двух флопі-дыскаводаў па 160 Кб
• Сістэмная шына ISA для плат-пашырэнняў
• Два варыянту відэакарты: манахромны тэкставай відэаадптар MDA або каляровы відэаадптар CGA (чатырохкаляровая графіка на 320x200 пікселяў)
• Unix-падобная аперацыйная сістэма Microsoft DOS 1.0

Нельга сказаць, што IBM PC быў самым першым персанальным кампутарам на рынку. На той момант ужо існавалі і IMSAI 8080, і MITS Altair 8800, і першыя мадэлі Comodore, і Apple ][ Plus.

Таксама нельга сказаць, што IBM PC быў самай прасунутай мадэллю сярод персаналак. Той жа Apple ][ выглядаў куды больш прывабным у плане графічнага інтэрфейсу і ўнутранага дызайну апаратнай архітэктуры. І ўжо праз год пасля выхаду IBM PC з'яўляецца ZX-Spectrum, а таксама пачынае распрацоўвацца легендарная Amiga з мультымедыйнымі магчымасцямі.

Сам жа "пісюк", як празвалі IBM PC у народзе, справядліва крытыкаваўся. Напрыклад, за не вельмі прадуманую структуру памяці, што ў далейшым стварыла блытаніну з тэрміналогіяй ў дачыненнi да работы з АЗП: тут табе і стандартная, і пашыраная, і дадатковая, і вышэйшая тыпы памяці. Ды і аперацыйную сістэму MS-DOS таксама было цяжка назваць узорам камфорту і дасканаласці.

Аднак менавіта IBM PC ў далейшым заняў пануючае становішча на рынку сярод усіх астатніх мадэляў ПК. І галоўнай прычынай гэтага стала адкрытая архітэктура, якая была пакладзена ў аснову стварэння IBM PC.

IBM забяспечыла свой персанальны кампутар магчымасцю зборкі з незалежна вырабленых частак. Пры гэтым метады спалучэння прылад з кампутарам - апаратныя інтэрфейсы - не толькі не трымаліся ў сакрэце, але і былі даступныя ўсім жадаючым без усялякіх патэнтавых умоў і ліцэнзій.

Па праўдзе кажучы, у IBM пайшлі на гэты прынцып не з любові да высокіх ідэалаў адкрытасці, а чыста з меркантыльных меркаванняў. Адкрытая архітэктура IBM PC дазволіла значна зэканоміць на распрацоўцы асобных кампанентаў, выкарыстоўваючы іншыя рашэнні, а таксама паскорыць сам працэс распрацоўкі. Бо прынцып адкрытай архітэктуры даволі просты: з міру па нітцы - голаму кашуля. У IBM PC выкарыстоўваліся не толькі кампаненты "блакітнага гіганта", але і кампаненты Sony, а таксама малавядомых на той момант кампаній Intel і Microsoft.

Што ж тычыцца ідэолагі, то кампанія IBM і да гэтага часу з'яўляецца прынцыповым прыхільнікам інтэлектуальнай уласнасці і адным з найбуйнейшых патэнтатрымальнікаў у індустрыі. І ў далейшым, калі IBM PC стаў папулярны, IBM паспрабавала вярнуць сабе кантроль над архітэктурай свайго стварэння.Аднак у яе нічога не атрымалася.

Бо праз кароткі час на рынку прапаноўвалася ўжо мноства прылад і камплектуючых для IBM PC, распрацаваных не толькі IBM, але і іншымі вытворцамі. Дзякуючы адкрытай архітэктуры, неўзабаве з'явіліся так званыя "IBM PC-сумяшчальныя кампутары", пабудаваныя на базе мікрапрацэсараў, сумяшчальных з 8086.Створаныя ў СССР у 80-я гады персанальныя кампутары "Единой Серии" (ЕС), большасць з якіх збіралася на Мінскім заводзе вылічальнай тэхнікі, былі клонамі IBM PC.

Такім чынам кампанія-заснавальнік паступова губляла ўплыў над сваім стварэннем, хаця само стварэнне развівалася і распаўсюджвалася даволі паспяхова. І дзякуючы гэтаму паспяховаму развіццю, ўжо Intel і Microsoft ператвараліся ва ўсе больш і больш уплывовыя фірмы. З цягам часу платформу PC сталі называць Wintel, сама IBM апынулася проста адной з мноства фірмаў, якія пастаўляюць РС, а словазлучэнне "IBM PC-сумяшчальны кампутар" стала з'яўляцца ў прэсе ўсё радзей і радзей. У рэшце рэшт, IBM вырашыла пакінуць бізнэс персанальных кампутараў у 2005 годзе, прадаўшы падраздзяленне ПК кампаніі Lenovo.

Такім чынам, адкрытая архітэктура IBM PC апынулася палкай аб двух канцах. З аднаго боку IBM вялікага профіту ад свайго вынаходства адкрытай архітэктуры не атрымала. Але, з іншага боку, уся індустрыя апынулася ў выйгрышы. І, дзякуючы IBM PC, на сусветны сцэне з'явілася шмат новых маладых амбіцыйных фірмаў - Intel, Microsoft, Nvidia і інш.

Цяпер на новым вітку кампутарнай эвалюцыі на сцэну спажывецкай кампутарнай тэхнікі выходзяць новыя мабільныя прылады: мананблоки, ультрабукі, планшэты, смартфоны і іншае. Эпоха дамінавання шэрых сістэмных блокаў з маніторам і асобнымі клавіятурамі сыходзіць у мінулае.

Але, гледзячы на сучасны рынак тых жа планшэтаў, становіцца цалкам відавочна, што тут цяпер дзеецца тое ж самае, што і перад з'яўленнем IBM PC на рынку ПК. Ізноў дамінуе Apple са сваімі сверхзачыненымі прадуктамі. Прычым, у адрозненне ад 80-х гадоў, Apple дамінуе вельмі агрэсіўна, уступаючы ў судовыя разборы нават з нагоды знешняга выгляду мабільных прылад.

Але індустрыя наўрад ці захоча доўга працаваць на поспех адной кампаніі. Наадварот, індустрыі патрэбныя такія рашэнні, якія спрыялі б поспеху ўсіх яе ўдзельнікаў. Хай нават пры гэтым распрацоўнік гэтага рашэння сам не атрымае вялікага гэшэфту. Таму, як бы ні ўражвалі планшэты iPad, будучыня не за імі, а за іншымі мадэлямі, якія будуць аналагічная першай IBM PC 5150-001 з адкрытай апаратнай архітэктурай.

Міхаіл АСТАПЧЫК