Большую частку агляду прысвяцім існуючай сітуацыі з усталёўкай сістэм Linux на сучасныя "Windows 8 Compatibility" кампутары, у тым ліку і ў рэжыме дуалбут. Для адукацыйных патрэб адзначым свабодны інструмент візуалізацыі малекул. І пазнаёмімся з прыкладам прыкладанняў для акварыумістаў.

Новыя персаналкі і Boot-Repair

На фоне апошніх навін аб Microsoft, Nokia і чарговых шпіёнскіх скандалах паведамленне аб тым, што распрацоўшчыкі Canonical будуць прапаноўваць на сваім сайце па змаўчанні загрузку 64-разрадных сыстэмных вобразаў, выглядае зусім нязначным. А па мне, так гэтая навіна - выдатны сімвал кардынальнай змены эпох, якая адбылася на нашых вачах ў свеце персанальных кампутараў.

Сапраўды, пачынаючы з выпуску Ubuntu 13.10, што выйдзе ў кастрычніку, на сайце ubuntu.com карыстальнікам будуць прапаноўвацца 64-разрадныя зборкі, а 32-разрадная версія будзе рэкамендавана толькі для састарэлых кампутараў. Але калі раней мяжа паміж састарэлым і новым ПК была расплывістай і часта зводзілася да невыразнага "маральнага састарэння", то цяпер вызначаць новы і стары кампутар стала прасцей і больш зразумела: новы кампутар - гэта той, на які можна ўсталявацьMS Windows 8. Або, іншымі словамі, усё, на што Windows 8 ўсталяваць нельга, з'яўляецца абсталяваннем састарэлым.

І справа не ў тым, добрая ці кепская, падабаецца каму-небудзь ці не падабаецца "Васьмёрка". Проста гэтая АС задае новыя патрабаванні да кампутарнага абсталявання, якія ўсе вытворцы гэтага абсталявання будуць абавязаны выконваць, каб атрымаць запаветную налепку "Windows 8 Compatibility". І адно з галоўных патрабаванняў да новых персаналкам - гэта наяўнасць сістэмы ініцыялізацыі UEFI, якая прыйшла на змену састарэлай сістэме BIOS. Менавіта 64-разрадныя версіі Ubuntu Linux і прызначаныя для такіх персаналак з новай сістэмай ініцыялізацыі.

Гаворачы аб аперацыйных сістэмах сямействах GNU/Linux, не без задавальнення можна сказаць, што ў цэлым гэтыя свабодныя сістэмы гатовыя да выкарыстання UEFI. Папулярныя дыстрыбутывы маюць ужо ўсе неабходныя прылады для ўстаноўкі на сістэмы з UEFI без эмуляцыі BIOS. А прыкладанні для працы з дыскамі ўжо ўтрымліваюць інструменты для разметкі дыскаў у новым GPT-фармаце і стварэння сістэмнай часткі пашыраемага мікрапраграмнага інтэрфейсу ESP, неабходнага для працы новай сістэмы ініцыялізацыі. Для Linux-сістэм нават створана два спецыяльных загрузніка для рэжыму UEFI Secure boot, які абавязаны актывавацца на ПК з прадусталяванай "Васьмёркай".

Аднак цяпер працэс усталёўкі АС на кампутар прыкметна ускладніўся ўжо хаця б тым, што прыйдзецца асвойваць усе гэтыя новыя абрэвіятуры ESP, GPT, SRT і да т.п. Асабліва нетрывіяльнай будзе ўстаноўка Linux і Windows 8 у рэжыме дуалбут, які убунтоіды вельмі любяць. На жаль, можна забываць часы, калі кожны школьнік мог з зачыненымі вачыма ўсталяваць Ubuntu побач з Windows.

І асноўная праблема ў тым, што вытворцы сыстэмных платаў цяпер кожны па свойму рэалізуе ў сваёй прадукцыі правілы і стандарты UEFI. Аж да таго, што, напрыклад, на некаторых наўтбуках з прадусталяванай АС Windows 8 пры ўключэнні нават не паказваецца клавіша для ўваходу ў сістэмнае меню UEFI. Што ў сваю чаргу дае падставу некаторым карыстачам у паніцы пісаць на форумах, што на такім-та і такім-та ноўтбуку "Windows 8 зашыта прама ў BIOS". Не кажучы ўжо пра тое, што опцыя ў меню UEFI для адключэння бяспечнай загрузкі Secure Boot можа быць вельмі мудрагеліста схаваная.

Але нават калі і ўдасца знайсці і адключыць у меню UEFI злашчасны Secure Boot, а таксама адключыць QuickBoot/FastBoot, Intel SRT, FastStartup, што неабходна пры ўсталёўцы той жа Ubuntu у якасці дадатковай АС, а потым яшчэ не заблытацца ў кучы схаваных раздзелаў для аднаўлення Windows 8, у канчатковым выніку ўсё роўна адна з гэтых аперацыйных сістэм перастане загружацца. Пішу гэта, зыходзячы з свайго няхай і невялікага вопыту спроб "запрэгчы ў адны калёсы" Windows 8 і Ubuntu.

Таму менавіта цяпер вельмі актуальнай становіцца ўтыліта Boot-Repair для аднаўлення працаздольнасці загрузчыка Grub. Гэта зручнае прыкладанне з графічным інтэрфейсам для Linux-сістэм, якое прызначана для аднаўлення загрузкі аперацыйных сістэм, устаноўленых на персанальным кампутары, у тым ліку і Windows 8.

У Boot-Repair для работы прапануецца практычна толькі адна кнопка "Вырашыць праблему" ("Рэкамендуемы спосаб аднаўлення"). Пасля націску гэтай кнопкі праграма праскануе дыск, пасля чаго радасна паведаміць аб узніклых праблемах дуалбуту і прапануе іх аўтаматычна выправіць. Пасля чаго з меню GRUB стануць загружацца і АС Windows, і АС Linux. У выпадку ж няўдачы ў якасці суцяшэння карыстачу будзе прапанавана адправіць вынікі сканавання на спецыяльны форум для "навуковых даследаванняў".

Запускаць праграму трэба са спецыяльнага LiveCD, які можна запампаваць з афіцыйнага сайта праграмы. Ці ж яе можна ўсталяваць прама з усталявальнага дыска Live Ubuntu, загрузіўшы ў тэрмінале Boot-Repair з адмысловага сеткавага рэпазітара пры подключаным Інтэрнэт.

sudo add-apt-repository ppa: yannubuntu/boot-repair
sudo apt-get update
sudo apt-get install boot-repair

Але такі спосаб усталёзкі Linux на пару з Windows 8 пры дапамозе Boot-Repair нельга назваць ні універсальным, ні тым больш - дасканалым. Варта абавязкова падкрэсліць, што пакуль ніякіх гарантый паспяховай ўстаноўкі дадзены спосаб не дае, і карыстальнік выконвае ўстаноўку Linux на ПК з прадусталяванай Windows 8 на свой страх і рызыку.

GAMGI для малекулярнага мадэлявання

У сувязі з пачаткам новага навучальнага года працягваем знаёміцца з адукацыйным вольным ПЗ. Цалкам варта ўвагі вольная праграма GAMGI (general atomistic modelling graphics interface), што прызначана для пабудовы, аналізу і візуалізацыі атамарных структураў. GAMGI імкнецца быць карыснай для: 1) навуковых супольнасцяў, якія займаюцца мадэляваннем атамных структур і іх аналізам, 2) для падрыхтоўкі ў навуковых супольнасцях малюнкаў атамных структур у прэзентацыях, 3) для навучання атамным будынкам малекул у школах і універсітэтах, а таксама для хатняга выкарыстання, 4) для выкарыстання на навуковых выставах і ў навуковых музеях.

Праграма GAMGI можа вызначаць любую кропкавую групу сіметрыі, будаваць крышталічныя рашоткі любых прасторавых груп сіметрыі, мадэляваць выпадковыя ўпакоўкі аднародных часціц (Random Close Packing, RCP), а таксама мае іншыя магчымасці аналізу малекулярных структур. GAMGI распаўсюджваецца з дадатковымі ўсебаковвмі атамнымі дадзенымі, уключаючы іённыя радыусы і ізатапічныя дадзеныя.

Пры візуалізацыі атамарных структур GAMGI можа выкарыстоўваць пласты з рознай бачнасцю, праекцыяй і асветленасцю. Могуць выкарыстоўвацца 3D-тэкставыя шрыфты. Дзеянні могуць выканаюцца як над адзіным аб'ектам, так і над аб'яднаннем аб'ектаў.

Таксама GAMGI ня з'яўляецца крос-платформенным прыкладаннем. GAMGI можа быць ўстаноўлена на любым кампутары пад кіраваннем Linux/Unix са стандартнай сістэмай X Window і бібліятэкамі Gtk, Mesa, GtkGLExt, Expat і Freetype. У пачатку верасня была апублікавана версія праграмы GAMGI 0.16.7. У рэпазітарах дыстрыбутываў GNU/Linux маюцца больш старыя версіі.

Nyagua акварыумістам

І ў заключэнне сённяшняга агляду разгледзім свабодную праграму Nyagua для акварыумістаў. Адразу скажам, што яе галоўная каштоўнасць у тым, што яна працуе на сістэмах Linux. Таму як для сістэмы Windows існуе нямала падобных праграм - Tanks, Aqualog, Aquarix, AquarioGest, Aquarium Lab і да т.п. Ды і Nyagua - прыкладанне крос-платформавае, якое працуе на платформе Java, і маецца версія прыкладання для Windows, што і прадэманструем адпаведным скрыншотам.

Праграма Nyagua дазваляе весці базу дадзеных па акварыўмах пры дапамозе адмысловых візуальных формаў. Падтрымліваецца магчымасць весці базы дадзеных для некалькіх акварыўмаў. Базы па рыбе і акварыўмным раслінам з'яўляюцца агульнымі для ўсіх акварыўмаў. У якасці СКБД выкарыстоўваецца Sqlite.

Nyagua падтрымлівае імпарт дадзеных пра рыб з FishBase - глабальнага электроннага каталога відаў рыб. FishBase ўтрымлівае больш 300 000 назваў рыб амаль на 300 мовах, больш за 500 ілюстрацый, і спасылкі на навуковыя работы. Праўда, імпарт трэба рабіць уручную, спампоўваючы па кожнай рыбе асобна спецыяльны XML-файл з анлайн-сэрвісу.

Дадаткова ў праграме маецца некалькі утыліт-канвертараў, для пераўтварэння розных дадзеных, звязаных з развядзеннем рыбак у акварыумах.

Nyagua ўмее рабіць графікі і дыяграмы на аснове дадзеных у СКБД. Праграма мае свой уласны рухавік для стварэння графікаў, але можна і выкарыстоўваць Gnuplot.

Бягучая вераснёвая версія гэтага прыкладання для акварыумістаў - Nyagua 3.1. Праграма не мае пакуль беларускамоўнага інтэрфейсу. Але аўтар Nyagua, мяркуючы па спецыяльнай форме на яго сайце, адкрыты для ўсіх, хто жадаюць заняцца перакладам інтэрфейсу і дакументацыі.

Міхаіл АСТАПЧЫК